«Η βία κατά των γυναικών και των κοριτσιών έχει πολλές μορφές και είναι ευρέως διαδεδομένη σε όλο τον κόσμο. [...] Στη σημερινή Διεθνή Ημέρα, καλώ τις κυβερνήσεις και τους εταίρους σε όλο τον κόσμο να εκμεταλλευτούν την ενέργεια, τις ιδέες και την ηγεσία των νέων ανθρώπων, για να βοηθήσουμε να τερματιστεί αυτή η πανδημία της βίας. Μόνο τότε θα έχουμε ένα πιο δίκαιο, ειρηνικό και ισότιμο κόσμο».
Ban Ki-moon
Μήνυμα του γενικού γραμματέα του Ο.Η.Ε. για την Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών 25 Νοέμβρη 2011 www.un.org
Στις 25 Νοεμβρίου του 1960, τρεις από τις τέσσερις αδελφές Μιραμπάλ δολοφονήθηκαν από το καθεστώς του δικτάτορα Τρουχίγιο στον Άγιο Δομίνικο. Από το 1981, αυτή η ημερομηνία καθιερώθηκε από οργανώσεις για την ισότητα, τη κακοποίηση και τη βία κατά των γυναικών ως φόρος τιμής στις αδελφές, ενώ το 1999 ανακηρύχθηκε από τη γενική συνέλευση του Ο.Η.Ε. ως Διεθνής Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών. Ποιες ήταν, όμως, οι αδελφές Μιραμπάλ των οποίων ο θάνατος έγινε αφορμή να υπάρξει μια ημέρα που υπενθυμίζει στην παγκόσμια κοινότητα και σε ολόκληρη την υφήλιο ότι η βία κατά των γυναικών υφίσταται, είναι συχνή και δεν κάνει διακρίσεις κοινωνικού, πολιτικού, οικονομικού, μορφωτικού και φυλετικού χαρακτήρα, αλλά είναι οικουμενικό πρόβλημα και αφορά σε όλους μας; Η Patria Mercedes Mirabal, η María Argentina Minerva Mirabal, η Antonia María Teresa Mirabal και η Bélgica Adela "Dedé" Mirabal-Reyes, που βρίσκεται σήμερα εν ζωή, κόρες επιτυχημένου επιχειρηματία, γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στον Άγιο Δομίνικο που την εποχή εκείνη βρισκόταν υπό το δικτατορικό καθεστώς του Rafael Trujillo.
Η αντικαθεστωτική τους δράση οδήγησε αρκετές φορές στον βασανισμό και τη φυλάκισή τους, μέχρι την 25η Νοεμβρίου του 1960, όταν ο δικτάτορας έδωσε διαταγή για τη σύλληψη και εκτέλεσή τους, στη διάρκεια του επισκεπτηρίου στις φυλακές όπου ήταν κρατούμενοι οι σύζυγοι τους, όπου και συνελήφθησαν, οδηγήθηκαν σε ένα χωράφι με ζαχαροκάλαμα, βασανίστηκαν και δολοφονήθηκαν μέσω στραγγαλισμού. Στο σύγχρονο εκδημοκρατισμένο κόσμο, όπου η δικτατορία ασκείται με απολυταρχικό τρόπο και οι πολίτες στερούνται των βασικών δικαιωμάτων τους, ανήκει ή τουλάχιστον μοιάζει να ανήκει στις μαύρες σελίδες της ιστορίας, οι γυναίκες δεν φιμώνονται, δεν συλλαμβάνονται, δεν βασανίζονται και δεν εκτελούνται λόγω των πολιτικών τους «πιστεύω» και της αντικαθεστωτικής τους δράσης.
Συνεχίζουν όμως να υποτιμώνται και να προσβάλλονται μέσα από σεξιστικές συμπεριφορές. Να «συλλαμβάνονται» και να «κρατούνται» μέσα στο ίδιο τους το σπίτι. Να «εξορίζονται» μέσω trafficking σε χώρες σεξουαλικής εκμετάλλευσης και βίαιης εκπόρνευσής τους. Να είναι θύματα απόπειρας σεξουαλικής κακοποίησης. Να βιάζονται. Να ακρωτηριάζονται, γιατί τα έθιμα του τόπου τους το επιβάλλουν. Να βασανίζονται και να ξυλοκοπούνται από έναν δήμιο που τυγχάνει να είναι ο σύντροφός τους, και να «εκτελούνται» αφού ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρει ότι οι θάνατοι που προκαλούνται από την ενδοοικογενειακή βία αγγίζουν ποσοστό μέχρι και 70%.
Σύμφωνα με στοιχεία που αναφέρονται στο συλλογικό συγγραφικό έργο «ο κύκλος της κακοποίησης», παγκοσμίως, μία στις πέντε γυναίκες θα πέσει θύμα βιασμού ή απόπειρας βιασμού στη διάρκεια ζωής της. Περίπου 140 εκατομμύρια κορίτσια και γυναίκες έχουν υποβληθεί σε ακρωτηριασμό των γεννητικών οργάνων, ενώ τουλάχιστον 7% των γυναικών είχε κάποια εμπειρία σεξουαλικής κακοποίησης κατά την παιδική ηλικία. Στη χώρα μας το 2011, από τις 11 Μαρτίου έως τις 11 Σεπτεμβρίου, το τηλεφωνικό κέντρο της γραμμής SOS 15900 της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων για κακοποιημένες γυναίκες δέχθηκε 2.090 κλήσεις και το 79% αφορούσε σε περιστατικά βίας: 60% ήταν καταγγελίες των ίδιων των κακοποιημένων γυναικών, το 19% προήλθε από τρίτα πρόσωπα (φίλους 25% και συγγενείς 47%). Στις περιπτώσεις που την καταγγελία έκαναν τα ίδια τα θύματα, το 87% αυτών αφορούσε σε ενδοοικογενειακή βία από τον σύζυγο ή τον σύντροφό τους, το 4% σε σεξουαλική παρενόχληση, το 9% σε άλλες μορφές βίας, ενώ 20 κλήσεις αφορούσαν σε βιασμό. Αναρωτιόμαστε αν τελικά θα σταματήσουμε να εθελοτυφλούμε ως κοινωνία, ως πολιτεία και ως μονάδες για ένα πρόβλημα που έχει βαθιές ρίζες στο παρελθόν αλλά εξελίσσεται μέσα στη σύγχρονη πραγματικότητα.
Η ανοχή όπως και η ενίσχυση των βίαιων συμπεριφορών μέσα από την κριτική, την υποτίμηση, και ενίοτε το σαρκασμό, στα οποία υπόκειται το θύμα, πιθανόν να πηγάζει από λανθασμένες αντιλήψεις, έλλειψη παιδείας και προσωπικά βιώματα, διογκώνεται όμως από προγενετικές καταγραφές που ενισχύονται κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας αλλά και καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής. Η καταγραφή της υποταγμένης γυναίκας, της γυναίκας-αντικείμενο, της γυναίκας σεξουαλικό υποχείριο, της γυναίκας-θύμα, του άνδρα-θύτη, αλλά και της «κακής μητέρας» μοιάζει να είναι τόσο βαθιά ριζωμένη μέσα μας, που αναπαράγεται μέσα από διάφορες μορφές ανοχής ακόμα και «επιβράβευσης», ενώ η σιωπή όσων έχουν επίγνωση της κακοποίησης στην οποία υπόκειται μια γυναίκα μπορεί να αποτελεί μορφή «συγκατάθεσης». Η βία μπορεί να είναι λεκτική, ψυχολογική, σωματική, σεξουαλική και έχει καταστροφικές συνέπειες που μπορεί να διαφοροποιούνται από άτομο σε άτομο, όμως έχουν κοινό παρανομαστή: τον κατακερματισμό του Εγώ, την απαλλοτρίωση της προσωπικότητας του ατόμου, που συχνά λαμβάνει τέτοια έκταση, ώστε τα ελάχιστα εναπομείναντα υγιή στοιχεία να μην είναι ικανά να αφυπνίσουν και να κινητοποιήσουν τη γυναίκα για να διασωθεί.
Συχνά αναρωτιόμαστε «ποιος φταίει;», γιατί μια γυναίκα ειδικά στη περίπτωση της ενδοοικογενειακής βίας δεν αντιδρά, μοιάζει να υποτάσσεται, να υπομένει ή ακόμα και να συγκατατίθεται σε αυτό που της συμβαίνει και τι είναι αυτό που ξεκινά τον κύκλο της κακοποίησης. Η βία μπορεί να σχετίζεται άμεσα με τον ψυχικό χώρο του άνδρα και την ελλειμματική λειτουργία αυτού. Όμως, αντίστοιχα ή παράλληλα μπορεί να σχετίζεται με ένα ασυνείδητο αίτημα του άνδρα, σύμφωνα με το οποίο καλεί τη γυναίκα να δώσει εκείνη μια άλλη μορφή λιγότερο επώδυνη, σε δικές του καταστροφικές ψυχικές καταστάσεις, όπως η απόγνωση, ο θυμός ή ο τρόμος του, τις οποίες δεν έχει την ικανότητα να διαχειριστεί, έτσι ώστε να μπορεί να τις αντέξει. Η γυναίκα ενδεχομένως αδυνατεί να κατανοήσει ή να πράξει προς την ικανοποίηση αυτού, στέκει ανήμπορη μπροστά στο επιτακτικό και δυσβάσταχτο αίτημά του και έτσι ο κύκλος της βίας ξεκινά: εκείνος ορίζει την «ποινή» κι εκείνη πληρώνει το «χρέος».
Σύμφωνα με τον Φρόυντ ο σεξουαλικός σύντροφος δεν είναι ποτέ ικανοποιητικός γιατί δεν είναι ο σωστός, αφού είναι απλά στη θέση, υποκαθιστά δηλαδή τον πρωταρχικό σύντροφο, τον οιδιποδειακό σύντροφο. Ο Λακάν όπως αναφέρει ο Μαρκ Στρως στο περιοδικό Analyticon, το πήρε αυτό στο σύνολο του λέγοντας ότι μια γυναίκα δεν χρησιμεύει σε έναν άνδρα, παρά για να του προσάπτει ότι δεν έχει καταφέρει να ξεχάσει τη προηγούμενη γυναίκα, δηλαδή τη μητέρα. Τελικά ποιόν χτυπά ο άνδρας; Τη γυναίκα ή το «κακό μητρικό αντικείμενο»; αφού η επίθεση κατά της γυναίκας μοιάζει να είναι επίθεση κατά μιας μήτρας που φοβάται ο άνδρας ότι θα τον απορροφήσει, ότι θα τον ευνουχίσει. Είναι τελικά η βία μια πηγή απόλαυσης, ή μέσο υπεράσπισης της ναρκισσιστικής ακεραιότητας του άνδρα μπροστά στη ταπείνωση και τον φόβο που νιώθει; Και η γυναίκα φοβάται. Φοβάται τη σωματική υπεροχή του άνδρα. Όμως ταυτίζεται με τον επιτιθέμενο εκτίοντας μια «ποινή», ίσως λόγω και της δική της ενοχής ως προς έναν είτε φαντασιακό είτε ενίοτε πραγματικό ευνουχισμό του άνδρα για τον οποίο υποψιάζεται, ή γνωρίζει ότι είναι υπεύθυνη ή ακόμα και προσδοκά… είτε η ίδια, είτε «η Μητέρα» με την οποία έχει ταυτιστεί.
Ποια είναι λοιπόν αυτή η γυναίκα; Μια γυναίκα που δεν της έχει επιτραπεί να αποδώσει στον εαυτό της νόημα, το νόημα των επιλογών της, των παρελθοντικών πράξεων της, των μελλοντικών της σχεδίων με αποτέλεσμα το «νόημα» της τελικά να το προσδιορίζει ο άλλος, που στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι ο άνδρας που κακοποιεί. Μέσα από αυτόν τον άνδρα και τις πράξεις του προσδιορίζεται η αξία της και το όνομα της. Η ταύτιση με τον άλλο-τον θύτη- την κάνει εξαρτώμενη από εκείνον, που της «εξασφαλίζει» την ύπαρξη της, στο όνομα της εξουσίας που η ίδια του προσδίδει και αναγνωρίζει σ’ αυτόν τον άλλο.
Τελικά ποιόν χτυπά ο άνδρας, ποιο είναι το «όνομα» της γυναίκας γι’ αυτόν αλλά και για την ίδια τη γυναίκα που κακοποιείται.
Το θύμα δεν φταίει ποτέ. Για να πάψει ο κύκλος της κακοποίησης και να μην είναι πια θύμα, πρέπει να βρεθεί το πραγματικό «όνομα» της γυναίκας που χτυπούν.
Υπογράφει η Ελεάνα Ε. Ελευθερίου, Ψυχοθεραπεύτρια-Κλινική Θεραπεύτρια Σεξουαλικών Διαταραχών, υπεύθυνη ψυχολογικού τμήματος του Ανδρολογικού Ινστιτούτου Αθηνών, www.andrologia.gr